Samen met Joris Rombaut volgde ik gisteren een masterclass met visionair Michel Bauwens, volgens Forbes een van de honderd meest invloedrijke visionairen ter wereld.
De vernetwerking van onze wereld heeft volgens Bauwens disruptieve gevolgen voor de maatschappij zoals we die kennen, van die grootorde zoals het verschil tussen een markteconomie en een feodaal systeem. Zoals met elk maatschappelijk paradigma in de menselijke geschiedenis leidt precies haar succes tot haar grootste problemen, en liggen in de combinatie van haar succes met die problemen de oplossingen voor de toekomst.
Zo ook vandaag is de globalisering de oorzaak van veel moderne problemen (grondstoffenschaarste, klimaatopwarming, migratie, vervreemding) maar biedt ze tegelijk ook nieuwe oplossingen! Traditionele productieconcepten en arbeidsverhoudingen raken daardoor in sneltempo uitgehold. Mensen willen en kunnen niet langer in algemene hokjes worden gestoken.
De grens tussen producenten en consumenten wordt steeds vager: mensen kunnen hun eigen geld slaan (Bitcoin) en de logeerkamer uitbaten als een Bed and Breakfast (Airbnb), geen taxi meer nemen maar meeliften met de crowd (Lyft). De nieuwe maatschappij geeft mensen meer dan ooit de mogelijkheden om zichzelf te organiseren. De mens als node empowered door een netwerk (personalisme), robuuste (rentmeesterschap) en zelfgeorganiseerde hiërarchische structuren (subsidiariteit): het idee van een “age of the network society” lijkt wel een blauwdruk voor wat christendemocratie in de 21e eeuw kan betekenen!
Wouter Beke beaamt dit trouwens in zijn boek “Het Moedige Midden”. En Michel Bauwens zelf maakte zelfs de analogie met de gildendemocratieën in de Middeleeuwen.
Geen visioen maar realiteit
Die “network society” is geen toekomstvisie maar wordt vandaag al een realiteit.
Wikipedia is de meest geconsulteerde encyclopedie, Ubuntu het stabielste operating system, films en series worden massaal gestreamd in plaats van gekocht, uitgesteld kijken in de cloud ondergraaft zenders hun reclame-inkomsten, kranten worden digitaal en ondergraven zo hun eigen businessmodel en doen krantenwinkels verdwijnen, platforms zoals DeWereldMorgen brengen hoogwaardige en onafhankelijke verslaggeving.
Maar het gaat verder. Al deze nieuwe mogelijkheden vormen samen systemen die parallel opereren aan de klassieke en het potentieel hebben om ganse kettingen ervan over te nemen.
Plukboerderijen waar je zelf je groenten vers uit de grond gaat oogsten zijn nu al vaak rendabeler dan traditionele grootschalige landbouwbedrijven. Via alternatieve en gedecentraliseerde distributiesystemen, zgn. “voedselteams”, kan de lokale productie van inheemse soorten productie worden verdeeld doorheen veel kortere kettingen. De producten kunnen worden verwerkt in “burenrestaurants” zoals Thuisafgehaald.nl , die het mogelijk maken dat je elke avond elders in je wijk aanschuift om voor elkaar te koken. Ben je op weg en is je fiets kapot? In een repaircafé leer je zelf je eigen fiets herstellen. Geen zin om het zelf te doen? De alternatieve munten die je hebt verdiend door je buurman je grasmachine te laten gebruiken of boodschappen te doen voor je bejaarde buurvrouw kan je gebruiken om iemand te vergoeden voor het repareren van je fiets.
Nieuwe productieverhoudingen
Het verschil tussen het oude systeem en het nieuwe dat opkomt is volgens Bauwens dat de focus verschuift van “economies of scale” naar “economies of scope”.
Het klassieke systeem focust enkel op economische meerwaarde (dat behaald wordt doorheen “economies of scale”), maar deze nieuwe kanalen bieden een veel inclusievere ervaring (“economies of scope”) waarbij het verwerven van economisch nut niet ten koste hoeft te gaan van alle dingen die we in het traditionele systeem vergeten te meten. Bijvoorbeeld ons landbouwsysteem produceert dan wel de grootste volumes ooit, maar de productie van vitaminen en mineralen per eenheid product lag 150 jaar geleden veel hoger.
Economische meerwaarde maximaliseer je via schaalvoordelen. Maar die schaalvoordelen maximaliseren heeft ook een (niet-economische) kost: mensen worden radertjes in een systeem dat aaneenhangt van de onpersoonlijke contacten in gigantisch systeem dat niemand nog kan overzien.
De gevoelens van vervreemding en verlating veroorzaakt door de globalisering veroorzaken een nieuwe nood aan authenticiteit.
Volumes maximaliseren betekent een systeem dat “supply-driven” is: de productie moet ten allen koste worden afgezet. Via marketing worden valse behoeftes gecreëerd en via zgn. “planned obsolescence” zorgt men ervoor dat producten snel genoeg verslijten zodat de consumptiecyclus versnelt (bvb. een iPad kan slechts 400 maal opgeladen worden).
Daartegenover is een veel beter systeem een systeem dat “demand-driven” is, waarin we enkel produceren wat we nodig hebben zodat de druk kan afnemen op onze natuurlijke voorraden en op de steeds hogere eisen die aan werknemers worden gesteld.
Een wereld op maat van de mens
Het nieuwe systeem dat nu al parallel begint te lopen met het bestaande creërt opnieuw een wereld op maat van de mensen, met minder verspilling en meer aandacht voor wat écht belangrijk is. Ze creëren een gemeenschap om deel van te zijn in plaats van een abstract systeem waarin je slechts een vervangbaar radertje bent.
Het overstijgt het industriële vooruitgangsdenken waarop het links/rechts verhaal is gebaseerd. Daarin is de vraag of het individu zichzelf in functie moet stellen van de markt dan wel van de overheid. In het nieuwe systeem zijn die instituties er voor dat individu en niet omgekeerd. De mens wordt opnieuw de maat van alle dingen.
Dit maakt van die individuen opnieuw “personen”, personen met rechten maar ook met plichten. Daar waar de links/rechts discussie gaat over of de maatschappij moet worden gecontroleerd door de markt of door de overheid, valt die verantwoordelijkheid nu op de schouders van die personen.
Daarin ligt meteen ook het disruptieve dat Bauwens overtuigd maakt van het revolutionaire karakter van de huidige omwenteling. De Arabische Lente was slechts het aperitief. Het disruptieve ligt erin dat gedecentraliseerde activiteiten haast onmogelijk te controleren zijn. De Bitcoin is niet traceerbaar en door zijn digitale natuur smokkel je’m over elke landsgrens, waardoor “undernet”-platforms waar drugs en wapens worden verhandeld zoals Silk Road er gretig gebruik van maakten. New Yorkse taxichauffeurs hebben geprobeerd om Lyft illegaal te maken wegens oneerlijke concurrentie, maar we kunnen toch geen legale limiet zetten op het aantal personen in een wagen? Via Thuisafgehaald.nl hoef je niet meer op restaurant maar schuif je aan bij de buren die een bord teveel gemaakt hebben: gezelliger en goedkoper, maar oneerlijke concurrentie voor de horeca want geen belastingen en controles op voedselveiligheid. Regulatie is moeilijk want je kan mensen maar moeilijk beginnen verbieden om bij elkaar op bezoek te gaan. Om maar te zwijgen van Airbnb: wat is het verschil tussen een vriend in je logeerkamer laten slapen en via Airbnb een verse facebookvriend die kamer verhuren tijdens zijn citytrip? Moet je dan btw betalen, moeten er rookmelders en brandtrappen zijn? Doordat Airbnbverhuur aan alle regels ontsnapt is het al snel de helft goedkoper dan een hotel, even goed gelegen en veel praktischer omdat je vaak ook de keuken kan gebruiken om zelf te koken.
Kortom, netwerkexternaliteiten gecreëerd door de alomtegenwoordigheid van informatie zorgen ervoor dat traditionele zakenconcepten aan een schrikbarend tempo achterhaald raken en doen een creëren een acute nood aan een overkoepelend verhaal van persoonlijke rechten en plichten om de zaak niet uit de hand te laten lopen.
De rol van politiek
Onze oude instituties passen niet meer, maar de werkelijkheid die de nieuwe instituties moeten belichamen is nog vers. Daar ligt ook het nut van ons als politieke partij. Politiek heeft als taak deze nieuwe werkelijkheid te thematiseren en de instituties voor haar functioneren te ontwerpen.
Mensen beseffen de hoogmoed van het eendimensionale vooruitgangsverhaal dat links en rechts ons blijven voorhouden. Jongeren willen niet meer meedoen aan een systeem waarvan elke procent groei ten koste gaat van hun vrienden, hun gezondheid en hun kinderen. Op dit moment duiken overal kleine “transitie-initiatieven” op. Voedselteams, repaircafés, plukboerderijen, autodelen, wijkgrasmaaiers, alternatieve muntsystemen, couchsurfen, burenrestaurants,… Het grote probleem van die initiatieven is dat ze erg lokaal zijn en dat hun verhalen vaak impliciet blijven.
Op de workshop bleek dat er een grote nood is aan een “groot verhaal” dat een algemeen kader geeft dat uitlegt wat precies de gedeelde essentie is van al deze verschillende initiatieven die los van elkaar ontstaan maar vaak vanuit eenzelfde wereldvisie. Michel Bauwens is zelf vragende partij voor een “politisering” van zijn ideeën. Ik heb op de workshop verschillende pogingen gezien, maar in mijn ogen probeerden ze stuk voor stuk om het warm water uit te vinden.
Zo’n verhaal bestaat al. Het is hetzelfde verhaal dat achter de gilden zat in de Middeleeuwen en de Mutualiteiten tijdens de Industriële tijd dat nu opnieuw verteld wordt met de technologische middelen van vandaag. De christendemocratie is de wettige erfgenaam van dit ideeëngoed en Gent is er een voorloper in. (JONG)CD&V Gent is uniek geplaatst om dit verhaal, dat een verhaal van alle tijden is, opnieuw te vertellen.
Rogier De Langhe in samenwerking met JONGCD&V Gent
jongcdenvgent.wordpress.com 